Αληθινά ψέματα στο διαδίκτυο
Πριν από περίπου έναν μήνα καταγράφηκε η πρώτη καταδίκη στα ελληνικά δικαστικά χρονικά για την αναμετάδοση hoax, μιας είδησης-απάτης στο διαδίκτυο.
Το μονομελές πλημμελειοδικείο Βέροιας καταδίκασε δημοσιογράφο-ιδιοκτήτη site για τη δημοσίευση ψευδούς άρθρου με τίτλο «Σοκ: Δείτε πώς οι εταιρείες εξαπλώνουν τον καρκίνο μέσω εμβολίων», καθώς θεώρησε ότι η δημοσίευση αυτή συνιστούσε διασπορά ψευδών ειδήσεων με απειλή για τη δημόσια υγεία.
Το δικαστήριο επέβαλε στον δημοσιογράφο ποινή φυλάκισης έξι μηνών, με αναστολή τριών ετών και χρηματικό πρόστιμο 500 ευρώ.
Η αλήθεια είναι πως οι «ηθελημένα κατασκευασμένες ψευδείς ειδήσεις που παρουσιάζονται σαν αληθινές» -αυτός είναι ο ορισμός του hoax- έχουν μεγάλη ποικιλία θεμάτων, αλλά και μεγάλη πέραση στο διαδίκτυο.
Hoax μπορεί να γίνουν τα πάντα: μια επιστημονική έρευνα, μια φωτογραφία, μια συνέντευξη, μια είδηση, που συνήθως καλύπτονται από τον μανδύα της επικαιρότητας προκειμένου να γίνουν πιστευτά.
Υπάρχουν hoaxes ρατσιστικού περιεχομένου, πολιτικά, hoaxes για θέματα δημόσιας υγείας που μπορεί να αποβούν εξαιρετικά επικίνδυνα, hoaxes για εθνικά θέματα.
Το hoax διαχέεται και αναπαράγεται από τους χρήστες του διαδικτύου, οι οποίοι πέφτουν στην παγίδα και το παρουσιάζουν σαν αληθινό.
Κάπως έτσι διαμορφώνεται η κοινή γνώμη για μια μερίδα του πληθυσμού, κάπως έτσι το ψέμα γίνεται αλήθεια και κάπως έτσι αποδεικνύεται η ανεπάρκειά μας να διαχειριστούμε την πληροφορία, σε συνάρτηση με τον όγκο της και τη συχνότητά της.
Ποιος είπε άλλωστε ότι και μεγάλα μέσα ενημέρωσης δεν έχουν πέσει στην παγίδα αναμετάδοσης ενός hoax;
Ο Θοδωρής Δανιηλίδης είναι συντονιστής μιας ομάδας 6 ατόμων που τρέχουν την ιστοσελίδα ellinikahoaxes.gr.
Στην ιστοσελίδα αυτή καταγράφονται οι περισσότερες ψευδείς ειδήσεις που γίνονται viral (συχνότατα επαναλαμβανόμενες) στο διαδίκτυο κατά καιρούς.
Δουλειά τους είναι να ερευνήσουν την «περίεργη» είδηση -γεγονός που απαιτεί πολλές φορές πολύωρη δουλειά- και στη συνέχεια να αποδείξουν με στοιχεία το ψέμα της.
«Το ίντερνετ είναι ένα πολύ καλό εργαλείο, αρκεί να ξέρεις να το δουλεύεις», λέει στην «Εφ.Συν.» ο κ. Δανιηλίδης, του οποίου η δουλειά στο site ξεκίνησε σαν χόμπι, ωστόσο στα χρόνια που ακολούθησαν εξελίχθηκε σε σταθερή παράλληλη απασχόληση - χωρίς οικονομικό όφελος.
«Δεν υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος μπούσουλας αποδόμησης μιας φερόμενης ως είδησης», μας λέει.
«Κάθε περίπτωση την αναλύουμε διαφορετικά. Αυτό που υπάρχει είναι μια λίστα ενδείξεων που ακολουθούμε για να διαπιστώσουμε αν το κάθε δημοσίευμα που εξετάζουμε είναι ή δεν είναι hoax. Πολλές φορές έχουμε να κάνουμε με μια είδηση που είναι από κάποιο σατιρικό site -ο κόσμος δεν το αντιλαμβάνεται αυτό- και αναπαράγει την είδηση νομίζοντας ότι είναι πραγματική».
Τα περισσότερα σατιρικά sites, ωστόσο, είναι γνωστά στους χρήστες του διαδικτύου.
Το πρόβλημα εντοπίζεται σε διάφορες σελίδες ή blogs που ανεβάζουν εν γνώσει τους ψεύτικες ειδήσεις.
Στο ερώτημά μας για ποιον λόγο πιστεύει πως είναι «της μόδας» η διασπορά ψευδών ειδήσεων, απαντά ότι κατά βάση «όλα γίνονται για τα κλικ. Οσο πιο πολλά τόσο περισσότερα τα έσοδα της ιστοσελίδας που τα φιλοξενεί».
Σε ό,τι έχει να κάνει με τις κατηγορίες των ψευδών ειδήσεων (θέματα υγείας, ρατσιστικές, εθνικά θέματα κ.λπ.), ο κ. Δανιηλίδης μας λέει ότι «τα hoaxes ακολουθούν πάντα την επικαιρότητα. Τώρα είναι ψηλά το προσφυγικό ζήτημα, πριν από δύο χρόνια είχαμε το ζήτημα των ραδιενεργών αποβλήτων της Συρίας. Βέβαια, υπάρχουν πάντα και τα “διαχρονικά” hoaxes, αυτά που αναπαράγονται κατά καιρούς, όπως είναι η ιστορία της Μαιρούλας που της πήραν τα όργανα, ο αστυνομικός που πεθαίνει και ξαναπεθαίνει από το 2007 κ.λπ.».
Ζητάμε από τον κ. Δανιηλίδη να σχολιάσει την απόφαση του δικαστηρίου της Βέροιας:
«Κοιτάξτε, εμείς είμαστε υπέρ της ελευθερίας του λόγου στο διαδίκτυο. Αλλο πράγμα όμως είναι η ελευθερία του λόγου και άλλο πράγμα η διασπορά ψευδών ειδήσεων, από τις οποίες μπορεί να τρομοκρατηθεί ο κόσμος. Ολο αυτό θυμίζει τα καφενεία του χωριού πριν από χρόνια, όταν ο ένας θαμώνας έλεγε κάτι, το άκουγε ο άλλος και το μετέδιδε χωρίς προηγουμένως να διασταυρώσει αν είναι αλήθεια».
Oι απάτες της μονταζιέρας
Αν oι ειδήσεις για ανύπαρκτα γεγονότα, όπως το χασισέλαιο που θεραπεύει τον καρκίνο ή οι μετανάστες που τρώνε κρέας σκύλου, ανήκουν στην κατηγορία της απάτης ή «hoax», πρώτα τους ξαδέλφια είναι οι ειδήσεις-μονταζιέρα. Εφαρμόζοντας στην πράξη το δόγμα «μην αφήσεις την αλήθεια να σου χαλάσει μια καλή ιστορία», οι ειδησεογραφικές μονταζιέρες κάθε χρώματος απομονώνουν φράσεις που ειπώθηκαν χωρίς τα συμφραζόμενά τους ή παρερμηνεύουν πληροφορίες και γεγονότα με τρόπο βολικό για την εκάστοτε εξουσία ή εξουσία σε αναμονή.
Χαρακτηριστικά πρόσφατα παραδείγματα, τίτλοι όπως: «Στα σχολεία του Φίλη απαγορεύεται να λες τα παιδιά πριγκίπισσα και βασιλόπουλο» (αυθαίρετη ερμηνεία αποσπάσματος από το πόρισμα της Επιτροπής Διαλόγου για την Παιδεία) και η διαβόητη όσο και ανύπαρκτη ρήση του υπουργού Παιδείας Νίκου Φίλη ότι «είναι παρά φύσιν η διδασκαλία των αρχαίων».
Στην πραγματικότητα, όπως διαβάζει κανείς τόσο στην «Εφ.Συν.» όσο και στα άρθρα-μονταζιέρα (αν μπει στον κόπο να δει πέρα από τον παραπλανητικό τίτλο-κράχτη), ο υπουργός αναρωτήθηκε αν είναι λογικό ή παιδαγωγικά σωστό «στην Α' Γυμνασίου τα παιδιά να τρώνε στο κεφάλι τρεις ώρες αρχαία στο πρωτότυπο και δύο ώρες νέα ελληνικά», καταλήγοντας ότι «προφανώς είναι παρά φύσιν αυτό που συμβαίνει σήμερα» και ότι «αν θα διδάσκονται τα παιδιά στο Γυμνάσιο Αρχαία από το πρωτότυπο ή από μετάφραση για να εμβαθύνουν στο νόημα» είναι πολύ παλιά συζήτηση.
Ποιος όμως νοιάζεται για την ακριβή διατύπωση όταν αρκεί ο συνδυασμός των λέξεων «Φίλης», «αρχαία» και «παρά φύσιν» για να εκτοξευθούν τα «χιτ», δηλαδή τα ηλεκτρονικά χτυπήματα, στην ηλεκτρονική του έκδοση;
Το «Λερναίο κείμενο»
⤒⤒ Ο Nίκος Σαραντάκος, συγγραφέας-μεταφραστής, στα βιβλία του όπως και στον ιστότοπό του «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία» (sarantakos.wordpress.com) έχει ανασκευάσει δεκάδες γλωσσικούς αλλά και ιστορικούς μύθους και απάτες, με διασημότερο το «Λερναίο Κείμενο» του Hellenic Quest. ⤒⤒
Ενας από τους διασημότερους και μακροβιότερους γλωσσικούς μύθους είναι το ψευδές δημοσίευμα για το «Ηellenic Quest», ένα υποτιθέμενο πρόγραμμα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας που δήθεν κυκλοφόρησε η Apple και διένειμε το CNN.
Ο συγγραφέας Νίκος Σαραντάκος, ο πρώτος που το ανασκεύασε στην ιστοσελίδα του και στο βιβλίο του «Γλώσσα μετ' εμποδίων», το έχει βαφτίσει «Λερναίο κείμενο»επειδή όσες φορές και αν διαψεύδεται, αυτό επανεμφανίζεται εμπλουτισμένο με νέες τερατολογίες.
Στις διαφορετικές εκδοχές του το «Λερναίο» περιλαμβάνει αστήρικτους αλλά επιστημονικοφανείς ισχυρισμούς για την ανωτερότητα της ελληνικής γλώσσας, ιδίως των αρχαίων ελληνικών.
Ο μύθος είναι σχεδόν συνομήλικος του ελληνικού διαδικτύου, πρωτοεμφανίζεται στα τέλη της δεκαετίας του '90 και διαδίδεται ραγδαία αρχικά μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, ενώ γοητεύει από μεγάλα ενημερωτικά δίκτυα μέχρι επιφυλλιδογράφους έγκριτων εφημερίδων - ώς και τον πρώην υπουργό Παιδείας, Ευριπίδη Στυλιανίδη, που τον υιοθετεί σε ομιλία του.
Παρουσιάζει τα ελληνικά ως την πλουσιότερη γλώσσα του κόσμου, με 90 εκατομμύρια λεκτικούς τύπους, τα στελέχη των πολυεθνικών να μαθαίνουν αρχαία ελληνικά επειδή «τονώνουν τις ηγετικές ικανότητες» και τους υπολογιστές του μέλλοντος να επικοινωνούν στην αρχαιοελληνική που αναγνωρίζουν ως «τη μόνη νοηματική γλώσσα του κόσμου» με «μαθηματική δομή».
«Οπωσδήποτε το διαδίκτυο είναι προνομιακός τρόπος διάδοσης μύθων κάθε λογής. Είτε κακόβουλων είτε από αφέλεια» λέει στην «Εφ.Συν.» ο Νίκος Σαραντάκος, προσθέτοντας ωστόσο ότι το ίδιο μέσο προσφέρει και τα εργαλεία για την ανασκευή των μύθων.
«Ομως το πάνω χέρι εξακολουθεί να το έχει αυτός που διαδίδει έναν αρεστό μύθο, είτε επειδή βολεύει πολιτικά είτε επειδή γαργαλάει κάποια ένστικτα του κοινού. Για ιατρικά θέματα, όπως η πρόσφατη καταδίκη δημοσιογράφου που αναπαρήγαγε ψευδή είδηση για τα εμβόλια, είναι ίσως αποδεκτό να υπάρχουν και ποινικές διώξεις γιατί υπάρχει ζήτημα δημόσιας υγείας. Θα ήμουν πολύ πιο επιφυλακτικός σε άλλες περιπτώσεις. Θα ήταν γκροτέσκο να στοιχειοθετηθεί αδίκημα διασποράς ψευδών ειδήσεων για γλωσσικούς μύθους όπως το Hellenic Quest ή την ψευδή ρήση του Kίσινγκερ - η μισή Ελλάδα θα έπρεπε να πάει μέσα. Η καλύτερη λύση είναι η βασανιστική, αργή και επίμονη προσπάθεια ανασκευής τους ώστε να απαξιώνεται όποιος διαδίδει τέτοια πράγματα».
Οι ρατσιστικοί μύθοι
⤒⤒ Μια άσχετη φωτογραφία γυναίκας με μαγιό αλιευμένη από αγώνα της Εθνικής Σουηδίας, ένας φασιστικός τίτλος με σεξ και βία, και έτοιμο το κραυγαλέο ρατσιστικό hoax, που ταξίδεψε από τον φιλοχουντικό «Στόχο» σε ακροδεξιά αλλά και «λαϊφστάιλ» ηλεκτρονικά μέσα. Την ψευδή είδηση εντόπισε και ανασκεύασε το μπλογκ spasmenoparathyroblog.wordpress.com. ⤒⤒
Μια ολόκληρη κατηγορία είναι οι διαδικτυακοί μύθοι και oι ειδησεογραφικές απάτες με ρατσιστικό και εθνικιστικό περιεχόμενο.
Στον βούρκο των ρατσιστικών ψευδο-ειδήσεων επιπλέουν μαργαριτάρια όπως:«Πρόσφυγες σούβλισαν σκύλο στην πρώην ΒΙ.ΑΛ.» (κατασκευασμένη είδηση που δημοσίευσε ιστότοπος εφημερίδας της Χίου και ανασκεύασε η ιστοσελίδα zoosos.gr),
«Στην Ειδομένη “αλληλέγγυα” Σουηδέζα κάνει σεξ με πρόσφυγες για να μη βιάζουν»(συνοδευόμενη από φωτογραφία ημίγυμνης ποδοσφαιρόφιλης με τα χρώματα της Εθνικής Σουηδίας), «Φρίκη στη Λέσβο, λαθρομετανάστες αφόδευσαν σε εκκλησία και πασάλειψαν τις εικόνες με τα κόπρανά τους» (είδηση hoax που ανακυκλώνεται από το καλοκαίρι του '15 όπως έχει επισημάνει η ιστοσελίδα ellinikahoaxes.gr).
Η διαδικτυακή κοινότητα «Refugees Mythbusters Gr» μέσα από την ομώνυμη σελίδα της στο facebook καταγράφει, καταρρίπτει και συγκεντρώνει σε διαδραστικό χάρτη τους ρατσιστικούς μύθους που στοχοποιούν μετανάστες και πρόσφυγες, με παραπομπή στις πηγές.
Υποδειγματική δημοσιογραφική δουλειά στη διασταύρωση ειδήσεων που αφορούν τα ζώα κάνει η ιστοσελίδα zoosos.gr και η δημοσιογράφος Ελένη Ηλιοπούλου, έχοντας ελέγξει και ανασκευάσει ουκ ολίγους ρατσιστικούς μύθους με δήθεν φιλοζωικό προκάλυμμα, κάνοντας το δημοσιογραφικά αυτονόητο: να ελέγξει αν πράγματι συνέβησαν τα διάφορα τερατώδη για τα οποία κατηγορούν τους πρόσφυγες, ρωτώντας τις αρμόδιες πηγές, τις τοπικές αστυνομικές αρχές και επώνυμες μαρτυρίες από φιλοζωικά σωματεία.
Aγαπημένη κατηγορία ότι οι μουσουλμάνοι τρώνε σκύλους, ξεχνώντας ότι σε αντίθεση με άλλες κουλτούρες οι μουσουλμάνοι όχι απλώς δεν τρώνε σκύλους, αλλά τους θεωρούν «χαράμ» - απαγορευμένους.
«Είναι συστηματική η διασπορά ψευδών ειδήσεων που έχουν να κάνουν με μετανάστες και ζώα και ξεκινάνε 9 φορές στις 10 από ακροδεξιούς ιστότοπους ή προφίλ στο facebook που φημίζονται για τη διασπορά ψευδών ειδήσεων. Ανθρωποι που παρουσιάζουν το άσπρο μαύρο. Στήνουν μια απάτη και δεν κρατάνε ούτε τα προσχήματα για να γίνει πιστευτή. Συνήθως εμπλέκουν την αστυνομία για να προσδώσουν αληθοφάνεια. Ομως ποτέ δεν αναφέρουν ονόματα συγκεκριμένα αστυνομικών τμημάτων, ποτέ ονοματεπώνυμα αυτοπτών μαρτύρων ή κτηνιάτρων που υποτίθεται ότι έχουν εμπλακεί και οι φωτογραφίες είναι αρχείου, που με μια αναζήτηση στο google βλέπεις ότι είναι πλαστές.
Για παράδειγμα, την ψευδή είδηση για δήθεν αποκεφαλισμένο σκυλί στη ΒΙ.ΑΛ. τη διέψευσαν και οι διοικητές της αστυνομίας Χίου και φιλόζωοι της περιοχής, όμως ο συντάκτης της είδησης, που αρχικά ήταν ανυπόγραφη, δεν ανασκεύασε. Στα 6 χρόνια έχουμε βρει δεκάδες τέτοιες πλαστές ειδήσεις με κακοποίηση ζώων που αποδίδονται σε ξένους. Για όλα τα φριχτά εγκλήματα φταίνε οι ξένοι».
Γιώργος Πλειός
«Υπάρχουν θέματα που πρέπει να αντιμετωπίσει η Δικαιοσύνη»
«Η τεχνολογία και η πληθώρα των μέσων μπορεί να ευνοήσει τη διάδοση εντυπωσιακών πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένων και των hoaxes. Aυτό όμως είναι η προϋπόθεση και όχι η αιτία. Η πραγματική αιτία είναι το κυνήγι του “κλικαρίσματος”, οι εμπορικές επιδιώξεις των Μέσων.
Μια μεγάλη μερίδα κυρίως νέων παιδιών που εργάζονται στο διαδίκτυο πρέπει να αναρτούν καθημερινά 30 ώς 40 ιστορίες, για μια ελάχιστη αμοιβή 300- 400 ευρώ τον μήνα, χωρίς καν να αναγνωρίζονται ως δημοσιογράφοι από τις δημοσιογραφικές ενώσεις. Αναπόφευκτα συχνά αναρτούν και ιστορίες που δεν είναι διασταυρωμένες.
Δεν έχουν τον χρόνο ούτε τα τεχνικά ούτε τα οικονομικά μέσα για να τις εξακριβώσουν. Οπως ο νόμος 4339/2015 για τις τηλεοπτικές άδειες ορίζει ελάχιστο αριθμό δημοσιογράφους και τεχνικούς για να θεωρείται ενημερωτικό ένα κανάλι, έτσι κανονικά θα έπρεπε και στα ειδησεογραφικά σάιτ να υπάρχουν προϋποθέσεις. Οταν μπορώ με δύο ανθρώπους να πω ότι ιδρύω σάιτ, αν το κάνω θα φτάσω στο σημείο να διαδίδω ψεύδη.
Υπάρχουν θέματα που και μπορεί και οφείλει να τα αντιμετωπίσει η Δικαιοσύνη: η διασπορά ψευδών ειδήσεων, η προσβολή προσωπικότητας, η υποκίνηση ρατσιστικού μίσους. Υπάρχουν θέματα που πρέπει να τα αντιμετωπίσουν οι δημοσιογραφικές ενώσεις, που πρέπει να ανανεωθούν και να εκσυγχρονιστούν.
Τα hoaxes δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν εύκολα γιατί είναι μια γκρίζα ζώνη όπου το όριο μεταξύ γεγονότος και άποψης είναι αδιόρατο. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να επιμείνουμε, είτε διαμέσου του νόμου είτε μέσω διαδικασιών αυτορύθμισης και δεοντολογίας, στον σεβασμό των γεγονότων. Οι δημοσιογράφοι να είναι αυστηροί στις πηγές που χρησιμοποιούν.
Οταν τα Μέσα γίνονται γραφεία Τύπου πολιτικών προσώπων, κυβερνητικών στελεχών και άλλων παραγόντων, είναι προφανές ότι η είδηση ελέγχεται».
Πότε μια «είδηση» είναι κατά πάσα πιθανότητα hoax
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου