Τραβήχτηκε η μαύρη κουρτίνα της λήθης

Ο Λιβαδιώτης Κώστας Συννεφάκης (Καπετάν Νικήτας) Ο Λιβαδιώτης Κώστας Συννεφάκης (Καπετάν Νικήτας) επικεφαλής του 50ού Συντάγματος του Εθνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Μετώπου, απελευθερώνει εκ δυσμών τη Θεσσαλονίκη από τους Γερμανούς κατακτητές και παρελαύνει στη Λεωφ. Νίκης τον Οκτώβριο του '44

Αυτό που κάνει ξεχωριστό τον φετινό πρώτο εορτασμό της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης από τα ναζιστικά στρατεύματα είναι ότι η επέτειος «στεφανώθηκε» από τη μεταπολεμική σιωπή.
Ο «ψίθυρος» που ακούστηκε με δημοτική πρωτοβουλία στο διάστημα 1981-1986 δεν πήρε θεσμική αναγνώριση, οπότε «στραγγαλίστηκε» εύκολα για τα επόμενα τριάντα χρόνια.
Χωρίς υπερβολή, ακόμη και σήμερα υπάρχουν αναθεωρητικές και στενόκαρδες φωνές -χωρίς επίσημη υπογραφή- που κάνουν λόγο για «αποχώρηση» των Γερμανών και όχι Απελευθέρωση.
Ως τα ναζιστικά στρατεύματα να σήμαναν λήξη των… διακοπών τους ή λες και οι φονικές συμμορίες των ταγματασφαλιτών να κουράστηκαν από το πλιάτσικο και αποφάσισαν να… μονάσουν.
Πλατεία Αγίας Σοφίας
Η πλατεία Αγίας Σοφίας κατακλυσμένη από τον λαό της πόλης στα επινίκια της απελευθέρωσης. Διακρίνεται το ξύλινο λευκό μνημείο που έχει ανεγερθεί σε ανάμνηση της νίκης και όσων θυσιάστηκαν. Το μνημείο καταστράφηκε ολοσχερώς το 1945. Το πέπλο της σιωπής έπεφτε πάνω στην ιστορία της πόλης (Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού Δήμου Καλαμαριάς, συλλογή Γιώργου Μουσικίδη)
Χρήζει φυσικά ειδικής αναφοράς η προσπάθεια για καθιέρωση της ημέρας της Απελευθέρωσης της πόλης τα τελευταία οκτώ χρόνια από τον σημερινό βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Τριαντάφυλλο Μηταφίδη, ο οποίος δηλώνει στην «Εφ.Συν.»:
«Ο αγώνας ξεκίνησε το 2008 με την ταυτόχρονη προσπάθεια -που ευδοκίμησε- για ένταξη της Θεσσαλονίκης στο Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών. Με αφορμή τους εορτασμούς για τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της πόλης είχαμε ήδη μετονομάσει την οδό Μερκουρίου σε 30ής Οκτωβρίου.
Η ιστορία αποκαθιστά τώρα τα δικαιώματά της, έχοντας μια κρίσιμη επικαιρότητα, γιατί ο ναζισμός δεν είναι προειδοποίηση από το παρελθόν, αλλά δυστυχώς παρόν, με ένα ναζιστικό κόμμα τρίτη πολιτική δύναμη στη χώρα έχοντας διαπράξει εγκλήματα. Ο Δήμος Θεσσαλονίκης πρέπει να ολοκληρώσει το έργο ξεβρομίζοντας τους δρόμους από τα ονόματα συνεργατών των ναζί που δόθηκαν επί χούντας».
Ηταν πυρετώδεις οι διεργασίες το τελευταίο δεκαπενθήμερο για να στηθεί το πρωτόκολλο των εκδηλώσεων, να συγκροτηθούν γεγονότα και μνήμες σε ενιαία αφήγηση.
Σπαράγματα προσωπικών καταγραφών από τεθνεώτες, αφηγήσεις της εμπειρίας από ζώντες ακόμη, η αναγκαία διασταύρωση γεγονότων και εμπλοκής προσώπων έφεραν σε καταφανή αμηχανία τους ιστορικούς, καθώς βρέθηκαν ενώπιον ενός πλουσιότατου υλικού που δεν έχει ακόμη ψαυτεί και αναλυθεί. Η μαύρη κουρτίνα επιτέλους τραβήχτηκε.

Η αναίμακτη παράδοση της εκατονταρχίας

Δημοτικό Συμβούλειο, εγγραφο απόρριψης αιτήματος τριών αντιστασιακών οργανώσεων για τους εορτασμούς
1987 Το δημοτικό συμβούλιο συνεδριάζει και κλείνει με συνοπτικές διαδικασίες τη «σύντομη άνοιξη» των θριαμβικών αναμνήσεων. Το αίτημα των τριών αντιστασιακών οργανώσεων για τους εορτασμούς -στο επίσημο έγγραφο που παρουσιάζει η «Εφ.Συν.»- απορρίπτεται, η καθεστηκυία σιωπή επιβάλλεται και η χορδή του συντηρητικού τόξου της πόλης θα τεντωθεί για τριάντα χρόνια.
Υπολογίζεται ότι πλέον των 500 ατόμων, μελών της Εκατονταρχίας αλλά και ταγματασφαλιτών που ήταν κλεισμένοι και με βαρύ οπλισμό στη ΧΑΝΘ, παραδόθηκαν αναίμακτα στις δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Θρυλείται ότι για να αποφευχθεί η μάχη μεταξύ άλλων χρησιμοποιήθηκαν ψεύτικα ή άχρηστα βαρέα όπλα για να πεισθούν οι έγκλειστοι να παραδοθούν.
Εκτενής περιγραφή εντοπίζεται στο βιβλίο της Ελευθερίας Δροσάκη «Εν Θεσσαλονίκη – Από τον πόλεμο, την κατοχή και την αντίσταση», εκδόσεις Εντός, 1985:
«Οι χωροφύλακες της Εκατονταρχίας, που ήταν πιστοί στους Γερμανούς, κλείστηκαν μέσα στη ΧΑΝ. Εκεί ήρθαν τμήματα από το 1ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ Θεσσαλονίκης και τους περικύκλωσαν. Περιμέναμε όλοι με την ανάσα κομμένη να τους αφοπλίσουν.
»Οι χωροφύλακες είχαν κλειστεί μέσα με το βαρύ οπλισμό τους και φοβόμαστε μήπως αντισταθούν και θρηνήσουμε θύματα, γιατί τα παιδιά τα δικά μας ήταν πολύ ελαφρά οπλισμένα. Ευτυχώς όμως ήρθαν σε διαπραγματεύσεις και τους αφόπλισαν χωρίς να χυθεί αίμα».

«Τώρα μπορούμε να αναμετρηθούμε με το παρελθόν»

Μαρία Καβάλα, ιστορικός, διδάσκουσα στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘΜαρία Καβάλα, ιστορικός, διδάσκουσα στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ | 

• Ποια ήταν η περιρρέουσα ατμόσφαιρα πριν από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης;

Η δράση των ομάδων που απαρτίζονταν από Ελληνες συνεργάτες των Γερμανών -οι Πούλος, Κισά Μπατζάκ στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας, οι Βήχος, Δάγκουλας μέσα στην πόλη κ.ά.- κατέτεινε όσο πλησίαζε η απελευθέρωση σε ένα κύμα βίας, αγριοτήτων και δολοφονιών με ή χωρίς την καθοδήγηση των Γερμανών.
Τα αιματηρά μπλόκα της Νέας Ευκαρπίας, της Καλαμαριάς και της Κάτω Τούμπας είναι οι πολύ γνωστές περιπτώσεις. Το Ολοκαύτωμα του Χορτιάτη από την ομάδα Σούμπερτ, ένα ακόμη παράδειγμα.
Οι Δαγκουλαίοι είχαν εξαπολύσει ένα απερίγραπτο κύμα βίας με συνεχείς εκτελέσεις πολιτών, αντιστασιακών και Εβραίων που μέχρι τότε είχαν διαφύγει.
Στο μεταξύ ο εφεδρικός ΕΛΑΣ είχε ήδη στην κατοχή του περιοχές όπως η Ανω Πόλη και ο Αγιος Παύλος. Η μάχη της Νεάπολης – Συκεών (16 Οκτωβρίου 1944) έδειξε μια και καλή ποιος θα είχε το πάνω χέρι στις επιχειρήσεις.
Οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους κινούνταν μόνο στο κέντρο της πόλης και μέσα στα στρατόπεδά τους, ενώ οι Δαγκουλαίοι, σε μια μάταιη προσπάθεια να ενταχθούν στη νέα κατάσταση, άλλαξαν αυτοβούλως μέχρι και τα σήματα στα δίκοχά τους (ΕΕΣ-ΕΔΕΣ).
Μονάδες του τακτικού ΕΛΑΣ που εισέρχονται στις συνοικίες στις 28 Οκτωβρίου έσωσαν βασικές υποδομές της πόλης αναγκαίες για τη συνέχιση μιας στοιχειώδους κανονικότητας.
Σώθηκαν οι μονάδες παραγωγής ηλεκτρισμού, το υδραγωγείο, οι τηλεπικοινωνίες στην Εδμόνδου Ροστάν, οι Μύλοι Αλλατίνη από τον εφεδρικό ΕΛΑΣ μυλεργατών. Φαίνεται πως είναι αλήθεια ότι ακόμη και ο Λευκός Πύργος και η παλιά παραλία της πόλης σώθηκαν εξαιτίας της επέμβασης.
• Με την είσοδο όμως στην πόλη στις 30 Οκτωβρίου 1944 φαίνεται ότι ο ΕΛΑΣ Μακεδονίας «έσπασε» τη συμφωνία της Καζέρτας…
Νομίζω ότι το ανέμεναν οι πολίτες της Θεσσαλονίκης. Στις συνοικίες από τα δυτικά μέχρι τα ανατολικά σύσσωμος ο πληθυσμός ήταν στον εφεδρικό ΕΛΑΣ.
Φαίνεται από τα στοιχεία που διαθέτουμε ότι ο Μάρκος Βαφειάδης με τον Λεωνίδα Στρίγκο διαμαρτυρήθηκαν έντονα στο Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ για την εξέλιξη με την Καζέρτα. Ανησυχούσαν ιδιαίτερα για τα τάγματα των συνεργατών. Οι τελευταίες μέρες της κατοχής είχαν μια φοβερή ένταση και πυκνότητα γεγονότων.
Εκτιμώ ότι η σύλληψη από τον ΕΛΑΣ στις 28 Οκτωβρίου του γενικού διευθυντή Μακεδονίας Αθανάσιου Χρυσοχόου ήταν ένα κρίσιμο συμβάν, καθώς οι γερμανοντυμένοι που βρίσκονταν σε διαπραγματεύσεις μαζί του έχαναν την ελπίδα τους να μεταμορφωθούν σε «εθνικό στρατό».

• Παραμένει «περίεργο» πάντως πώς ελήφθη η απόφαση για είσοδο στην πόλη…

Με βάση τα στοιχεία που διαθέτουμε, η ηγεσία του ΕΑΜ Μακεδονίας φοβόταν ότι μετά την προσπάθεια νομιμοποίησης του ΕΕΣ του Κισά Μπατζάκ θα ακολουθούσε η νομιμοποίηση και άλλων γερμανοντυμένων, οι οποίοι θα αποτελούσαν στη συνέχεια την ασπίδα απέναντι στον ΕΛΑΣ.
Ετσι λαμβάνουν την απόφαση. Βέβαια, για τη μεγαλειώδη παρέλαση των αρχών του Νοεμβρίου, ο Βαφειάδης επισημαίνει ότι πραγματοποιήθηκε κατά κύριο λόγο από μέλη του εφεδρικού ΕΛΑΣ με την επικουρία λίγων τμημάτων του τακτικού ΕΛΑΣ για να φανεί ότι είναι μέσα στην πόλη μεγάλη τακτική δύναμη, ενώ οι κύριες δυνάμεις του ΕΛΑΣ είχαν φύγει από την πόλη και είχαν κατευθυνθεί στον άξονα υποχώρησης Γερμανών και συνεργατών.
Από την άλλη, μέσα στην πόλη γινόταν προσπάθεια να τηρηθεί η τάξη, να μη σημειωθούν πράξεις αντεκδίκησης εναντίον συνεργατών των κατακτητών ή λιντσαρίσματα. Η αναίμακτη παράδοση της Εκατονταρχίας στη ΧΑΝΘ είναι ένα παράδειγμα.

• Τι σημαίνει η επισημοποίηση εορτασμού της 30ής Οκτωβρίου 72 χρόνια μετά;

Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, της Ελλάδας γενικότερα, η μνήμη της αποτελούσε και αυτή ένα κομμάτι των μεταπολεμικών σιωπών τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιστοριογραφικό λόγο, εξαιτίας του Εμφυλίου, εξαιτίας της κυριαρχίας ενός εθνικιστικού αντικομμουνιστικού λόγου, που σχετιζόταν με τον δωσιλογισμό, εξαιτίας των τραυμάτων και των πληγών της ελληνικής κοινωνίας.
Πρωτογιορτάστηκε το 1945, αλλά σημαδεύτηκε από τις αιματηρές επιθέσεις σε βάρος των ΕΑΜικών από τους εθνικόφρονες, ύστερα το 1982 με την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, αλλά μέχρι το 1986. Μετά και πάλι σιωπή… αλλά τώρα είμαστε σε απόσταση από όλα αυτά, μπορούμε να αναμετρηθούμε με το παρελθόν, να γνωρίζουμε την ιστορία μας.

«Θέλαμε να φτιάξουμε έναν άλλο κόσμο…»

Μίλτος ΜυρώνηςΜίλτος Μυρώνης, ΕΠΟΝίτης του '44 | 
Αν και 90 χρόνων, ο κ. Μίλτος Μυρώνης, με τη στεντόρεια και καθαρή φωνή του δίνει την εντύπωση ότι μιλά ένας τριαντάρης με χωνί. Ο κ. Μυρώνης δεν υπήρξε έφηβος, στα δεκάξι του ήταν άντρας, με περίστροφο στην τσέπη. Δραστήριο μέλος της ΕΠΟΝ Αγίου Παύλου, έζησε τα γεγονότα της κατοχής και της απελευθέρωσης κρατώντας «μικρό ρόλο», όπως λέει ο ίδιος. Οσο μιλάμε διακρίνω την προσπάθεια από τη μία να κρατήσει τη συγκίνησή του και από την άλλη να κρύψει την περηφάνια του.
«Εμείς στον Αγιο Παύλο και την Ανω Πόλη είχαμε απελευθερωθεί μια εβδομάδα πριν. Ο εφεδρικός είχε καταλάβει μάλιστα το Φρουραρχείο Βάρνας. Ηδη από τις 28 ήμασταν κύριοι της πόλης. Το θυμάμαι σαν τώρα, κατεβαίναμε πορεία προς το Διοικητήριο. Στην πλατεία που υπήρχε τότε μπροστά στο κτίριο, πάνω στα μάρμαρα, ηθοποιοί απήγγειλλαν ποιήματα, διάβαζαν κείμενα, αν θυμάμαι καλά ήταν ένας γιος του Βεάκη, η Χατζηαργύρη…
»Στις 29, νομίζω, είχαμε τον έλεγχο στην πόλη, οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους φευγάτοι ή κλεισμένοι στα στρατόπεδα, η πολιτοφυλακή μας είχε πιάσει θέση κεντρική στη Σβώλου στο ύψος της πλατείας Ιπποδρομίου, εγώ περπατάω με ένα φίλο και σύντροφο στη Μορκεντάου, βλέπουμε έναν κύριο, "αυτός, μου λέει, κάτι έλεγε προχθές σε ένα καφενείο, να τον πάμε για διευκρινίσεις", μπαίνει σε μια πολυκατοικία, από πίσω εμείς τον βουτάμε, βγαίνουμε και πέφτουμε πάνω σε ένα Γερμαναρά που κατέβαινε από μια μοτοσικλέτα, είχε κρεμασμένη μια πιστόλα στο γοφό, εγώ είχα ένα πιστολάκι όσο η παλάμη μου.
»Κρατήσαμε την ανάσα μας, αλλά μάλλον την κράτησε και ο Γερμανός, φοβήθηκε μόνος του. Φτάνουμε στην πολιτοφυλακή μας, άλλη λαχτάρα εκεί, βλέπουμε καμιά εικοσαριά Τατάρους στην πόρτα, ήταν "ξακουστοί" για την αγριότητά τους στη Χαλκιδική, αλλά παραδίνονταν, ήταν όλος ο οπλισμός και οι γυλιοί τους στο χώμα. Παραδίδουμε κι εμείς τον ύποπτο.
»Μετά από δυο μέρες ξαναπάω, βλέπω έξω από την πολιτοφυλακή έναν άλλο γνωστό μου, τον συγγραφέα Ηλία Πετρόπουλο. Τι γίνεται, Ηλία, του λέω, χάθηκε ο πατέρας μου δύο μέρες, μου λέει, και ήρθα να ρωτήσω. Μου δίνει περιγραφή του πατέρα του, δαγκώθηκα, αμάν, πιάσαμε τον πατέρα του Ηλία… Νομίζω ότι τη γλίτωσε βέβαια».
Οσο διηγείται έχω την εντύπωση ότι παίζει η ταινία εκείνων των ημερών. «Αν σου πω ότι δεν θυμάμαι τίποτα, που λέει ο λόγος, από την 30ή Οκτώβρη θα το πιστέψεις; Ενα περίεργο πράγμα. Ημασταν σε παραζάλη. Ολη η πόλη. Κατεβήκαμε νομίζω όλος ο Αγιος Παύλος στην Αγίας Σοφίας, πήχτρα η πλατεία όλη από πάνω μέχρι κάτω, σημαίες ΕΑΜ – ΕΛΑΣ – ΕΠΟΝ - ΚΚΕ, ρώσικες σημαίες και λίγες αγγλικές. Ολη μέρα μείναμε εκεί, όλη μέρα, αλλά δεν θυμάμαι τίποτα, τι να θυμηθώ, αφού για άλλο λόγο είχαμε μαζευτεί, θέλαμε να φτιάξουμε έναν άλλο κόσμο…».
Τελικά, βρήκε εξορίες και στρατοδικεία κι ύστερα καθεστωτική σιωπή. «Τόσες δεκαετίες κυριάρχησε το άδικο», λέει, για να προσθέσει «τρομερό γι' αυτούς που έδωσαν τα πάντα, που θυσίασαν την ίδια τους τη ζωή. Τώρα με την επίσημη αναγνώριση εκείνης της μέρας, έστω εκείνης της μέρας, νιώθω μια μικρή ικανοποίηση… και συγκίνηση που την πρόλαβα… έστω για άλλη μια μέρα».
Πηγή www.efsyn.gr

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Στον βούρκο χωρίς αναπνευστήρα

«Ο βασιλιάς είναι γυμνός» -εντός και εκτός της χώρας. Θα επιβιώσει των εκλογών του 2020 ο Μητσοτάκης;

Παφίλης στη Βουλή: «Ο Λασκαρίδης σας *** πατόκορφα» (βίντεο)