Ο φόβος ως εργαλείο κυριαρχίας

Ζίγκμουντ ΜπάουμανΖίγκμουντ Μπάουμαν

Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα συνέντευξης του Πολωνού κοινωνιολόγου Ζίγκμουντ Μπάουμαν, που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Αύγουστο στην ιταλική εφημερίδα «La Repubblica».
● Καθηγητή Μπάουμαν, έχουν περάσει δέκα χρόνια από τότε που γράψατε το βιβλίο σας «Ρευστός φόβος». Τι έχει αλλάξει από τότε;
Ο φόβος είναι ακόμα το κυρίαρχο συναίσθημα του καιρού μας. Χρειάζεται όμως πριν απ’ όλα να κατανοήσουμε για ποιον τύπο φόβου πρόκειται. Ομοιος πολύ με την ανησυχία, με μιαν αδιάκοπη και διαπεραστική αίσθηση κινδύνου, είναι ένας φόβος πολύμορφος, πολύ έντονος μέσα στην αοριστία του.
Είναι ένας φόβος που είναι δύσκολο να τον εξηγήσουμε και γι’ αυτό είναι δύσκολο να τον καταπολεμήσουμε, που μπορεί να διαπερνάει και τις πιο ασήμαντες στιγμές της καθημερινής ζωής και να πλήττει όλα σχεδόν τα πεδία της συμβίωσης.
● Τι συμβαίνει όταν στον φόβο έρχεται να προστεθεί η έλλειψη εμπιστοσύνης;
Τότε οι ανθρώπινοι δεσμοί διαλύονται, το πνεύμα της αλληλεγγύης αποδυναμώνεται, ο χωρισμός και η απομόνωση παίρνουν τη θέση του διαλόγου και της συνεργασίας.
Από την οικογένεια ώς τη γειτονιά, από τον τόπο της εργασίας ώς την πόλη, δεν υπάρχει περιβάλλον που να παραμένει φιλόξενο. Δημιουργείται μια σκοτεινή ατμόσφαιρα, στην οποία καθένας τρέφει υποψίες γι’ αυτόν που βρίσκεται δίπλα του και είναι με τη σειρά του θύμα της καχυποψίας των άλλων.
Σε αυτό το κλίμα της ακραίας δυσπιστίας δεν χρειάζονται πολλά ώστε ο άλλος να θεωρηθεί δυνητικός εχθρός: θα θεωρείται ένοχος μέχρις αποδείξεως του εναντίου.
● Ωστόσο η Ευρώπη έχει ήδη γνωρίσει και νικήσει την εχθροπάθεια και τον τρόμο: εκείνο τον πολιτικό των Ερυθρών Ταξιαρχιών στην Ιταλία και της RAF στη Γερμανία, τον άλλο, τον εθνικιστικό της ΕΤΑ στην Ισπανία και του IRA στην Ιρλανδία…
Οι προηγούμενες εμπειρίες βέβαια υπάρχουν, ωστόσο λίγες αλλά καθοριστικές πλευρές καθιστούν τις τωρινές μορφές τρομοκρατίας αρκετά διαφορετικές από τις περιπτώσεις που αναφέρατε.
Αυτές οι προηγούμενες περιπτώσεις συγγένευαν με μιαν επανάσταση (αποβλέποντας, όπως οι Ερυθρές Ταξιαρχίες ή η RAF, σε μιαν ανατροπή του πολιτικού καθεστώτος) ή με έναν εμφύλιο πόλεμο (αποσκοπώντας, όπως η ΕΤΑ ή ο IRA, στην εθνική αυτονομία ή στην εθνική απελευθέρωση), αλλά επρόκειτο πάντοτε για φαινόμενα ενδοκρατικά.
Οι τωρινές τρομοκρατικές ενέργειες δεν ανήκουν σε καμιά από αυτές τις δύο κατηγορίες γεγονότων. Η μήτρα τους πράγματι είναι εντελώς διαφορετική.
● Ποια είναι η ιδιαιτερότητα της τωρινής τρομοκρατίας;
Η δύναμή της πηγάζει από την ικανότητά της να αντιστοιχεί στις νέες τάσεις της σύγχρονης κοινωνίας: την παγκοσμιοποίηση από τη μια μεριά και την εξατομίκευση από την άλλη. Από τη μια οι δομές που προωθούν την τρομοκρατία παγκοσμιοποιούνται, υπερβαίνοντας κατά πολύ τις δυνατότητες ελέγχου των εθνικών κρατών.
Από την άλλη το εμπόριο των όπλων και η αρχή του μιμητικού συναγωνισμού, που τροφοδοτείται από τα παγκόσμια μέσα επικοινωνίας, έχουν αποτέλεσμα να αναλαμβάνουν δράση τρομοκρατικού χαρακτήρα ακόμη και μεμονωμένα άτομα, υποκινούμενα πιθανόν από θέληση προσωπικής αντεκδίκησης ή απελπισμένα εξαιτίας μιας δυσοίωνης μοίρας.
● Σύμφωνα με πολλούς πολιτικούς και πολλούς σχολιαστές, οι ρίζες της τρομοκρατίας πρέπει να αναζητηθούν στην ανεξέλεγκτη αύξηση των μεταναστευτικών ροών. Ποιοι είναι κατά τη γνώμη σας οι λόγοι της σύγχρονης βίας;
Οπως είναι φανερό, τα εκλογικά κέρδη που πετυχαίνουν εδραιώνοντας έναν δεσμό αιτίας-αποτελέσματος μεταξύ μετανάστευσης και τρομοκρατίας είναι υπερβολικά δελεαστικά, ώστε να τα απαρνηθούν εκείνοι που ανταγωνίζονται για την εξουσία.
Για όποιον αποφασίζει είναι εύκολο και βολικό να συμμετάσχει σε έναν πλειστηριασμό για το πιο αποτελεσματικό μέσο προκειμένου να εξαλειφθεί η μάστιγα της υπαρξιακής ανασφάλειας, προτείνοντας λύσεις κάλπικες όπως είναι το να ενισχύσουμε τη φύλαξη των συνόρων, να σταματήσουμε τα μεταναστευτικά κύματα, να απορρίπτουμε τα αιτήματα όσων ζητούν άσυλο…
Η αλήθεια είναι ότι είναι τρομερά περίπλοκο να αγγίξουμε τις αυθεντικές ρίζες μιας βίας που αυξάνεται σε όλο τον κόσμο τόσο σε διαστάσεις όσο και σε ένταση. Και καθημερινά γίνεται όλο και πιο δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να καταδείξουμε ότι οι κυβερνήσεις έχουν εντοπίσει αυτές τις ρίζες και εργάζονται αληθινά για να τις ξεριζώσουν.
● Θέλετε να πείτε ότι και οι πολιτικοί στη Δύση αξιοποιούν τον φόβο ως πολιτικό εργαλείο;
Ακριβώς. Οπως οι νόμοι του μάρκετινγκ επιβάλλουν στους εμπόρους να διακηρύσσουν αδιάκοπα ότι σκοπός τους είναι η ικανοποίηση των αναγκών των καταναλωτών, παρ όλο που έχουν πλήρη επίγνωση του ότι η αληθινή κινητήρια δύναμη της καταναλωτικής οικονομίας είναι αντίθετα το διαρκές ανικανοποίητο, έτσι και οι πολιτικοί επιχειρηματίες των ημερών μας δηλώνουν ότι στόχος τους είναι να εγγυηθούν την ασφάλεια του πληθυσμού, αλλά ταυτόχρονα κάνουν ό,τι είναι δυνατό για να υποδαυλίζουν το αίσθημα του επικείμενου κινδύνου.
Ο πυρήνας της τωρινής στρατηγικής της κυριαρχίας επομένως έγκειται στο να ανάβεις και να κρατάς αναμμένο το φιτίλι της ανασφάλειας.
● Και ποιος είναι ο σκοπός αυτής της στρατηγικής;
Αν υπάρχει κάτι που τόσοι πολιτικοί ηγέτες ανυπομονούν να μάθουν, είναι το στρατήγημα να μετατρέπουν τις συμφορές σε πλεονεκτήματα: το να αναζωπυρώνουν τη φλόγα του πολέμου είναι μια αλάνθαστη συνταγή για να μετατοπίζουν την προσοχή από τα κοινωνικά προβλήματα, όπως η ανισότητα, η αδικία, η οικονομική παρακμή και ο κοινωνικός αποκλεισμός, και να ανανεώνουν το σύμφωνο διαταγής-υπακοής μεταξύ των κυβερνώντων και του έθνους τους.
Η νέα στρατηγική της κυριαρχίας, που βασίζεται στην εσκεμμένη πρόκληση ανησυχίας, επιτρέπει στις κατεστημένες εξουσίες να μην τηρούν την υπόσχεσή τους να εγγυώνται συλλογικά την υπαρξιακή ασφάλεια. Θα πρέπει να αρκεστούμε σε μιαν ιδιωτική, προσωπική, φυσική ασφάλεια.
● Πιστεύετε ότι έτσι οι θεσμοί κινδυνεύουν να χάσουν τον δημοκρατικό τους χαρακτήρα;
Σίγουρα η συνεχής αίσθηση συναγερμού επηρεάζει αρνητικά την ιδέα της ιδιότητας του πολίτη, καθώς και τα καθήκοντα που συνδέονται με αυτήν, που καταλήγουν να καταργούνται ή να μετασχηματίζονται.
Ο φόβος είναι ένα μέσο πολύ ελκυστικό προκειμένου η δημαγωγία να αντικαταστήσει την έλλογη επιχειρηματολογία και η αυταρχική πολιτική τη δημοκρατία. Και οι όλο και πιο επίμονες εκκλήσεις για την αναγκαιότητα ενός καθεστώτος έκτακτης ανάγκης κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση.
Πηγή www.efsyn.gr

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Στον βούρκο χωρίς αναπνευστήρα

«Ο βασιλιάς είναι γυμνός» -εντός και εκτός της χώρας. Θα επιβιώσει των εκλογών του 2020 ο Μητσοτάκης;

Παφίλης στη Βουλή: «Ο Λασκαρίδης σας *** πατόκορφα» (βίντεο)