Για μια «κοινωνία της βλακείας»
Στράτος Γεωργούλας*
Πρόκειται για μια πολιτική εν εξελίξει, που «δεν έτυχε, αλλά πέτυχε». Η καθολική αποβλάκωση, ως μέγιστος κίνδυνος για το μέλλον αυτής της κοινωνίας. Ρήσεις κυβερνητικών και άλλων πολιτικών παραγόντων, μιντιακά σκουπίδια που καθορίζουν το πλαίσιο συζήτησης, έλλειψη βάθους και κριτικής στην παιδεία και τα εναλλακτικά «σχολειά» στη σιωπή και ανυπαρξία. Και μια κοινωνία που φαίνεται να αναλώνεται μια μισαλλόδοξη κοινωνική δικτύωση.
Κατ’ αρχάς να υπογραμμίσω μια ρήση του Μουζίλ για να δείξω ακριβώς ότι η «βλακεία» δεν είναι μια κοινωνιοβιολογική ερμηνεία του «άλλου». Περιστασιακά όλοι είμαστε βλάκες, διότι οι γνώσεις και οι ικανότητές μας είναι ατελείς. Είμαστε στην ουσία αναγκασμένοι να κρίνουμε βιαστικά σε όλους τους τομείς της επιστήμης και της ζωής, όμως προσπαθούμε να κρατάμε αυτό το ελάττωμα σε όρια που μας είναι γνωστά, ώστε να το βελτιώνουμε όταν έχουμε την ευκαιρία και έτσι να αποκτούν πάλι ορθότητα οι πράξεις μας.
Τι γίνεται όμως όταν αυτά τα όρια κάποιοι τα υπερβαίνουν συνέχεια και σκόπιμα; Για ποια είδους βλακεία μιλάμε τότε; Πώς συνδυάζεται αυτή η κατάσταση με την έλλειψη χαρακτήρα, τον κομπασμό, τη ματαιοδοξία, τον αυτοέπαινο, τη μεγαλοστομία, την περιαυτολογία. Μια τέτοια βλακεία αποκοιμίζει την κριτική, την αφοπλίζει, και είναι ίχνος κουτοπονηριάς.
Υπάρχουν δύο ειδών βλακείας λέει ο Μουζίλ πέρα από την περιστασιακή. Η πρώτη, η απλή βλακεία είναι μια φτωχή στις παραστάσεις και τα λόγια και αδέξια στη χρήση τους. Προτιμά το κοινότοπο γιατί το εντυπώνεται βαθιά λόγω της συχνής επανάληψης. Είναι αόριστη στους συλλογισμούς και η σκέψη της παγώνει όταν έρχεται αντιμέτωπη με νέες εμπειρίες. Ναι, αυτή η «βλακεία» είναι η καθημερινή στάση όσων αρκούνται στην ευκολία αναπαραγωγής και τεμπέλικα αρνούνται το βάσανο της κριτικής σκέψης.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχει η εξεζητημένη βλακεία. Δεν είναι μια έλλειψη ευφυΐας αλλά η αποτυχία της, λόγω του ότι διεκδικεί επιδόσεις που δεν της ταιριάζουν. Είναι η ψευδοεπιστήμη της αναπαραγωγής του κυριάρχου, ακραία ιδεοληπτική, είναι η τρομολαγνεία του δεν υπάρχει εναλλακτική, είναι η πολιτική του εφήμερου και του συμφέροντος, είναι η ανθρωποφοβική αριθμολαγνεία της οικονομίας και της «ανάπτυξης» (του πορτοφολιού του αφεντικού μας). Αυτή η βλακεία είναι η πιο επικίνδυνη.
Γιατί είναι μια πολιτική επιβολής και ελέγχου που όμως είναι και είναι ευκίνητη προς όλες τις κατευθύνσεις και μπορεί να φορέσει όλα τα φορέματα μιας «αλήθειας». Είναι σκληρή ως καταστολή και «γλυκιά» ως πάτρωνας. Είναι στείρα ως δημιουργία και γόνιμη ως διαδικασία αναπαραγωγής βλακών. Είναι η ρίζα του προβλήματος. Αν η περιστασιακή βλακεία διορθώνεται με σύνεση και μελέτη και η απλή με πραγματική παιδεία, αυτή δεν διορθώνεται. Μόνο καταστρέφεται. Και γρήγορα, πριν μας καταστρέψει όλους.
* καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου, περιφερειακός σύμβουλος Β. Αιγαίου
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου