Το ποτάμι της ζωής και η αντίσταση
«Τα βαθύτερα προβλήματα της σύγχρονης ζωής πηγάζουν από την αξίωση του ατόμου να διατηρήσει την αυτονομία και την ιδιοτυπία τού Είναι του απέναντι σε υπερκείμενες δυνάμεις της κοινωνίας, της ιστορικής κληρονομιάς, της εξωτερικής κουλτούρας και της τεχνικής οργάνωσης της ζωής, της πιο πρόσφατης μορφής μάχης με τη φύση».
Με τα λόγια αυτά περιγράφει ο Γερμανός κοινωνιολόγος Γκέοργκ Ζίμελ την περιπέτεια του σύγχρονου ανθρώπου, στο δοκίμιό του με τίτλο «Οι μεγαλουπόλεις και η διαμόρφωση της συνείδησης», γραμμένο το μακρινό 1902, το οποίο περιέχεται στο βιβλίο «Μητροπολιτική αίσθηση» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Αγρα.
Περισσότερο από έναν αιώνα μετά, το ζητούμενο μιας ουσιαστικής χειραφέτησης παραμένει το ίδιο: «η αντίσταση του υποκειμένου στην ισοπέδωση και στην ανάλωση μέσα σε έναν κοινωνικό-τεχνολογικό μηχανισμό». Και δεν είναι τυχαία η χρήση των δύο εννοιών: «ισοπέδωση» και «ανάλωση».
Η πρώτη αφορά την ολοκληρωτική τάση των κρατών και των μηχανισμών τους να ενσωματώνουν και να αφομοιώνουν -καταπίνοντας- το άτομο, ενώ η δεύτερη την επιλογή που θεωρητικά διαθέτει καθένας και καθεμιά ανάμεσα στο να ξοδέψει τη ζωή του/της υπακούοντας στις «υπερκείμενες δυνάμεις της κοινωνίας» και στο να αντισταθεί και να επιβεβαιώσει τη μοναδικότητα και την ιδιαιτερότητα της ύπαρξής του.
Ο Ζίμελ μιλά για το χρήμα που λειτουργεί σαν «ισοπεδωτής, ζυγίζοντας με το ίδιο ζύγι όλη την ποικιλομορφία των πραγμάτων», αλλά και για τις μεγαλουπόλεις, την έδρα της κυκλοφορίας του χρήματος, οι οποίες, όπως λέει, «είναι τελικά οι τόποι της απάθειας».
Φυσικά σήμερα το χρήμα έχει αλώσει όχι μόνο τις πόλεις και την περιφέρεια, αλλά έχει εντάξει στους νόμους της αγοράς το σύνολο του πλανήτη, ενώ το «πιστό υποκειμενικό αντανακλαστικό της οικονομίας του χρήματος» είναι η ψυχική διάθεση της παθητικότητας.
Σε ένα έξοχο κομμάτι της ανάλυσής του ο Γερμανός στοχαστής λέει ότι σήμερα μπορεί η ζωή να γίνεται απίστευτα εύκολη με τη διαμεσολάβηση των ανέσεων, των ποικίλων ερεθισμάτων και «τρόπων πλήρωσης του χρόνου και της συνείδησης», αλλά ταυτόχρονα ο άνθρωπος «παρασύρεται από το ρεύμα, χωρίς να χρειάζεται να κολυμπάει».
Αυτή η ψευδαίσθηση κοινότητας, η αίσθηση ενός ανήκειν σε ένα σύνολο, το αγελαίο συναίσθημα προσφέρουν ασφάλεια και απαλλάσσουν από την υποχρέωση των επιλογών.
Ομως άνθρωποι με την πλήρη έννοια του όρου γινόμαστε μόνο όταν κολυμπάμε ενάντια στο ρεύμα, όταν αντιπαρατάσσουμε τη δική μας συνείδηση στην όποια ιστορική κληρονομιά, στην όποια εξωτερική κουλτούρα και φυσικά στη μεγαμηχανή της τεχνοκρατίας.
Μπορούμε να ζήσουμε σε μια πραγματικά ανθρώπινη κοινότητα μόνο ως ισότιμα μέλη, με τις ιδιομορφίες και την ιδιοπροσωπία μας. Ή, όπως λέει ο Ζίμελ, «μόνο όταν γίνουμε διακριτοί από τους άλλους αποδεικνύουμε ότι ο τρόπος με τον οποίο υπάρχουμε δεν μας έχει επιβληθεί από τους άλλους».
Πρόκειται για την εύθραυστη διαλεκτική και τη λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην προσωπική ολοκλήρωση και τη συλλογική χειραφέτηση, την οποία μέχρι σήμερα δεν μπόρεσαν να εξασφαλίσουν οι αγώνες, οι εξεγέρσεις, οι πειραματισμοί και οι επαναστάσεις κάθε είδους τα τελευταία διακόσια πενήντα χρόνια.
Ο κίνδυνος σήμερα δεν αφορά μόνο την απώλεια της ιστορικής (συλλογικής) μνήμης, αλλά και την ατομική αποπροσωποποίηση και την αφομοίωση από το ποτάμι της ζωής που, ενώ γι’ αλλού κινήσαμε, αλλού μας πάει.
Πηγή www.efsyn.gr
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου